کتابخانه

مختصری درباره کتابخانه سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان خوزستان

تاریخ تمدن بشر شاهد سه پدیده دگرگون کننده و شگرف بوده که تاثیر عظیمی بر شکل گیری فرهنگ ها و تمدن های مختلف در جهان داشته است ، اولین اتفاق مهم ” اختراع خط” بود که به وسیله ی آن انسان توانست دانش وتجارب خودرا بصورت مکتوب ضبط وثبت کند و با انتقال آن به نسل های بعدی موجب استمرار فرهنگ و تمدن بشری شود. اختراع خط باعث شد که اولین کتابخانه های الواح سنگی ، طومارهای پاپیروس وکتاب های پوستی به وجود آید. البته شکل گیری چنین کتابخانه هایی موجب شد تا کتابداری به مفهوم عام بوجود آید.

در قرن پانزدهم میلادی با ” اختراع چاپ” با حروف فلزی متحرک بوسیله یوهان گوتنبرگ آلمانی ، دومین انقلاب عظیم فرهنگی شکل گرفت . در این زمان آلدوس مانیوتوس با آزاد کردن کتاب ها از قید و بندهای سنگین چوبی ، فلزی ،چرمی و پارچه ای تحول شگرفی در چاپ و نشر ایجاد کرد ، و این امر سبب گردید کتاب ها به لحاظ حجم و وزن سبک و کوچک گردند ودر نهایت به ارزان شدن این کالای فرهنگی منجرگردد.این ارزانی سبب شدتا تعداد کتاب ها افزایش یافته و همگان به آن دسترسی داشته باشند ودر نهایت بر مجموعه کتابخانه ها نیز بیفزاید و کتابخانه با موضوعات و کارکردها ی گوناگون شکل بگیرند.

درقرن بیستم به ویژه پس از جنگ جهانی دوم سومین انقلاب یا اتفاق شگرف که از آن با عنوان ” انقلاب اطلاعاتی یا انفجار اطلاعات و انقلاب فناوری یارانه ” یاد می کنند به وقوع پیوست که سبب شکل گیری بزرگ راههای اطلاعاتی ، دهکده جهانی و کتابخانه های مجازی گردید.

بدون شک ایران از تاثیر این انقلاب های سه گانه بی نصیب نبوده است ، کتابخانه و کتابداری در طول تاریخ تکامل خود شاهد فراز و نشیب هایی بوده است ، در ایران باستان “کتابخانه ی بزرگ کاخ آپادانا ” که مجموعه ای بزرگ از الواح گلی وسنگی داشت نشاندهنده ی پیشینه تاریخی کتابخانه در ایران است ، پس از ورود اسلام به ایران و شکل گیری تمدن اسلامی ” کتابخانه ها ” در قالب نهادهای تعلیم و تربیت مثل نظامیه ها، بیت الحکمه ها ، ربع ها و مدارس علیمه شکل گرفتند .مانند ؛ کتابخانه ربع رشیدی،نوح بن منصورسامانی و سید نادر الموت و نظامیه بغداد .با تاسیس ” دارالفنون ” اولین نهاد آموزش عالی در ایران بتدریج زمینه های شکل گیری کتابخانه ها با مجموعه های بزرگ و به سبک جدید بوجود آمد ؛ البته با تاسیس دانشگاه تهران در سال 1313 این روند از سرعت و شتاب بیشتری برخودارشد. در همین سال ها اولین دوره آموزش کتابداری جدید در ایران پی ریزی شد. نقطه اوج و تکامل شکل گیری کتابخانه های جدید در ایران به اواخر دهه سی و چهل برمیگرد. در دهه چهل با توسعه کتابخانه های عمومی ، دانشگاهی و تخصصی و تاسیس نهادها و سازمان های حرفه ای از قبیل: انجمن کتابداران ایران ومراکز خدمات فنی وکتابداری از رشدچشمگیری برخوردار شد.کتابخانه های تخصصی ایران در دهه اول قرن چهاردهم در ایران شکل گرفتند تا قبل از این تاریخ تعداد بسیار زیادی از کتابخانه های تخصصی در زمینه علوم دینی و مذهبی در سراسر ایران وجودداشت. ” کتابخانه ی مجلس ” که دارای منابع و مراجع حقوقی وسیاسی است اولین کتابخانه تخصصی در ایران بوده است در سال 1313 کتابخانه وزارت امور خارجه تشکیل گردید، در سال 1330 کتابخانه مجلس سنا که دارای منابع و مدارک در زمینه ایران شناسی بود شکل گرفت. ، در سال 1340 کتابخانه بانک مرکزی با مجموعه ای در امور مالی و بانکداری تاسیس شد. فکر برنامه ریزی در ایران از سال های قبل از شهریور 1320 وجود داشته است و اولین گام در این راه در سال 1316 برداشته شده است ، که به منظور اصلاح و بهبود وضع اقتصادی کشور از طریق طرح و تهیه برنامه های اقتصادی و بنا به دستور حکومت وقت در فروردین 1316 پیشنهاد تاسیس شورایی بنام ” شورای اقتصادی” از سوی اداره کل تجارت مطرح گشت. اما پیشنیه مرکز اسناد و مدارک سازمان برنامه و بودجه به تشکیلات برنامه هفت ساله دوم ( 1334-1341) باز می گردد ، که مرکز مدارک و انتشارات سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور به منظور انعکاس مناسب نتایج پژوهش های داخلی و تجارب علمی و عملی پژوهشگران خارجی در زمینه برنامه ریز و توسعه و نیز برای تدارک منابع و متون علمی موردنیاز کارشناسان ، ودانشگاهیان اقدام به انتشار کتاب نمود. ودر آن زمان هم کتابخانه ای در سازمان برنامه و بودجه وقت تشکیل شد. در دهه های چهل و پنجاه بتدریج بر تعداد کتابخانه های افزوده شد. از اواخر دهه شصت و اوایل دهه هفتاد کتابخانه های ایران از نظر کمی و کیفی شاهد تغییرات فراوانی بودن که عمده ترین این تغییرات بکارگیری رایانه ، فناوری اطلاعات و ارتباطات در نهاد اجتماعی است. بطور کلی کتابخانه ها چه عمومی ، تخصصی و غیره دارای وظایف و کارکردهای مشخصی می باشندکه عبارتنداز:

1) جمع آوری منابع یا مجموعه سازی

2) حفاظت و نگهداری منابع

3) سازماندهی منابع

4) اشاعه اطلاعات، توزیع و در دسترس قراردادن اطلاعات موجود منابع

5) مدیریت کتابخانه

ازآنجاییکه کتابخانه مکان و محلی است جهت نگهداری گزارشات ، مستندات ، کتب و همچننین آرشیوی از قوانین می باشد. هر کتابخانه چه عمومی ویا تخصصی بنا بر علت وجودی وهدفی که دنبال می کند دارای کارکرد مشخصی می باشد، کتابخانه سازمان مدیریت و برنامه ریزی خوزستان کتابخانه ای تخصصی است ، بالطبع منابع موجود در این راستا تهیه و نگهداری می شود. کتابخانه سازمان در سال 1362 توسط مسئول وقت کتابخانه در سازمان تشکیل گردید ؛ در ابتدا کتابخانه بنا بر ساختار تشکیلاتی سازمان برنامه و بودجه کشور مکانی بود جهت نگهداری گزارشات، بخشنامه ها ، دستورالعمل ها و قوانین ابلاغی در خصوص موضوعات مربوط به توسعه و عمران ، آمار مربوط به گزارشات و فعالیت های اقتصادی ، فرهنگی در سه سطح ملی ، منطقه ای وجهانی تشکیل گردید . و در مرحله بعد منابع و گزارشات استانی و سایر مطالعات نیز به آن اضافه گردید، لازم بذکر است که سایر منابع از طریق مراجعه به همکاران ومعاونت ها و جمع آوری کلیه گزارشات و مطالعات انجام شده توسط کارشناسان سازمان جمع آوری گردید. در خصوص تهیه کتب نیز مسئول کتابخانه و در پاره ایی از موارد بعضی از معاونت ها با شرکت نمودن در نمایشگاههای کتاب و یا بواسطه پرسشگری در خصوص کتب چاپ جدید( در راستای موضوعات مرتبط با اهداف سازمانی) و سایرموضوعات مرتبط اقدام به خرید کتب می نمودند. البته لازم بذکر است ، یک روش دیگر تهیه منابع کتابخانه از طریق مراجعه دانشجویان ، اساتید ، پژوهشگران و محقیقن به کتابخانه و در راستای نیاز سنجی علمی از کتب مورد نیاز افراد و پژوهشگران منابع و سایر کتب تامین می گردید. نکته قابل توجه در خصوص کتابخانه سازمان علیرغم ادغام با استانداری خوشبختانه ساختارو مکان سازمان تغییر پیدا ننمود. وبه همان سبک وسیاق باقی ماند. در سال 1393 به واسطه ادغام کتابخانه مرکز آموزش وپژوهش های توسعه و آینده نگری با کتابخانه سازمان بالغ بر 2000 هزار عنوان کتاب به کتابخانه سازمان افزوده گشت لازم به ذکر است مسئولین محترم وقت کتابخانه جهت ساماندهی و مجموعه سازی کتابخانه دوبار عمل ” رف خوانی و قفسه خوانی ” را نیزانجام داده اند . درحال حاضر کتابخانه سازمان مدیریت و برنامه ریزی خوزستان با دارا بودن بالغ بر بیش از 20000 هزار عنوان کتاب ، گزارشات و مستندات موجود با مساحتی حدود 130 مترمربع یکی از غنی ترین کتابخانه های تخصصی استان می باشد. مضاف بر اینکه طبق بررسی های بعمل آمده از سال 1379 تا پایان سال 1397 -33 عنوان کتاب – 43 گزارش–13 تحقیق – 5 مطالعاتی و 2 پایان نامه ، مطالعاتی هستند که صورت گرفته ودر کتابخانه نیز موجود می باشند. لازم بذکر است که به دلیل اختصاص بودجه به منظور غنا سازی کتابخانه از سال 1395 تا اردبیهشت 1398 حدود 700 عنوان کتاب نیز به مجموعه کتابخانه سازمان افزوده گشته است.